Omgevingswet

De Omgevingswet is een aangenomen, maar nog niet ingegane Nederlandse wet, die een verregaande vereenvoudiging van het stelsel van wetgeving voor de ontwikkeling en het beheer van de leefomgeving (omgevingsrecht) beoogt. In de Omgevingswet worden wet- en regelgeving voor de fysieke leefomgeving gebundeld en gemoderniseerd met het doel om te komen tot eenvoudigere en toegankelijkere regels voor iedereen. Het motto ‘ruimte voor ontwikkeling, waarborgen voor kwaliteit’ vormt de essentie van de Omgevingswet. De Omgevingswet staat voor een goede balans tussen het benutten en beschermen van de fysieke leefomgeving (fysiek en sociaal) en een andere manier van werken.

De inwerkingtredingsdatum van de Omgevingswet is verschillende malen uitgesteld. In 2021 werd de inwerkingtreding uitgesteld naar 1 juli 2022. De wet is door de val van het huidige Kabinet niet controversieel verklaard, dat betekent dat de voorbereidingen voor de wet doorgang blijven vinden. Het grootste knelpunt voor een succesvolle invoering van de Omgevingswet blijft nog steeds het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). De Eerste Kamer heeft tot en met het voorjaar 2021 de tijd om zich te laten informeren over het DSO en discussiepunten zoals de incidentele en structurele kosten van de wet. In mei 2021 moet duidelijk worden of de Eerste Kamer kan instemmen met de beoogde inwerkingtredingsdatum van 1 juli 2022 of dat de inwerkingtredingsdatum nog een keer wordt uitgesteld. De wet heeft een overgangstermijn die loopt tot en met 2029. In die periode moet er nog veel werk verzet worden om over te gaan naar het nieuwe stelsel.

De invoering van de Omgevingswet is een opgave die de gemeente Urk zelf moet bekostigen. Het komt erop neer dat de gemeente in haar eigen begroting geld moet reserveren om de invoering van deze wet goed vorm te geven. Het Rijk gaat er daarbij vanuit dat de gemeente de voorbereidingen voor de implementatie van de wet oppakt binnen de staande organisatie.

De implementatie van de Omgevingswet is een forse opgave die de gehele gemeentelijke organisatie raakt. Er wordt gewerkt aan een aantal hoofddoelen:

1. Feitelijke invoering van de Omgevingswet waarbij de verbeterdoelen van de wet het uitgangspunt zijn;
2. Optimalisatie van dienstverlening aan inwoners/initiatiefnemers;
3. Cultuurverandering binnen de organisatie die nodig is om de Omgevingswet straks goed uit te kunnen voeren.

Het werk is verdeeld in een aantal werkpakketten, die aansluiten bij de verandering die nodig is. De werkpakketten zijn:

Het implementatieplan Omgevingswet beschrijft het overzicht van alle werkpakketten (reeds lopende en toekomstige activiteiten) voor de implementatie van de wet. Het implementatieplan is een dynamisch document. ‘We bouwen aan de brug, terwijl we er op lopen’. Al werkende zullen we keuzes moeten maken en het plan actualiseren.

Voor de gemeente Urk is het belangrijk om de organisatie, het bestuur en het management op de invoering van de Omgevingswet voor te bereiden. De Omgevingswet gaat namelijk invloed uitoefenen op de dienstverlening, processen en werkwijzen in de organisatie. De Omgevingswet vraagt overheden om informatie digitaal te ontsluiten. Dat vergt veel inspanningen van de gemeenten. Zo moeten alle juridische regels straks digitaal beschikbaar zijn. Het DSO integreert data en regels in een stelsel van voorzieningen. In het Omgevingsloket kan een initiatiefnemer straks met een klik op een gebiedskaart snel zien wat wel en niet is toegestaan in de directe leefomgeving.

De gemeente Urk heeft de implementatie van de wet belegd in een programma. Hoe Urk aan de slag gaat met de voorbereidingen voor de wet en wat de Omgevingswet aan werkzaamheden vraagt is beschreven in het implementatieplan Omgevingswet. Het implementatieplan is in november 2019 vastgesteld door het college van B&W. Het implementatietraject Omgevingswet is een traject dat nagenoeg de hele gemeentelijke organisatie raakt. Alle werkpakketten lopen parallel aan elkaar en leiden gezamenlijk tot de invoering van de Omgevingswet. Er wordt door het programmateam Omgevingswet gewerkt aan de realisatie van het implementatieplan Omgevingswet. De VNG heeft een lijst gepubliceerd met minimale acties die de gemeenten moeten uitvoeren om op 1 juli 2022 klaar te staan voor de inwerkingtreding van de wet. De gemeente Urk gebruikt deze lijst met ‘minimale acties Omgevingswet’ als leidraad opdat zij de basisvereisten voor de Omgevingswet tijdig op orde heeft. Aangezien de gemeente Urk relatief laat is gestart met de voorbereidingen voor de implementatie van de Omgevingswet houden wij ons in 2021 aan de lijst met minimale vereisten. Eventuele ambities vanuit de gemeente voor de toekomst zijn dus vooralsnog niet ingecalculeerd en dit is gezien de beperkte capaciteit in de organisatie en de bestaande werkdruk ook niet realistisch om er extra bij te doen. De aanname van het Rijk is dat de invoering van de wet wordt opgepakt met eigen personeel. De gemeente Urk maakt momenteel op een aantal onderdelen gebruik van inhuur.

Om invulling te geven aan de thema’s en onderdelen is ook een Implementatieplan opgesteld. Hieronder zijn de projecten die in 2022 (gaan) spelen in beeld gebracht met daarbij de projectfase die eind 2022 zal zijn bereikt. De Omgevingsvisie Urk 2030 wordt in december 2021 afgerond.

Incidentele kostenposten voor de implementatie van de Omgevingswet zijn gelegen in: wet- en regelgeving, instrumenten en regelbeheer, dienstverlening, bedrijfsarchitectuur, informatiearchitectuur, relatie- en stakeholdermanagement, opleidingskosten personeel en cultuurverandering. Hieronder volgt een opsomming van benodigde extra middelen:

Met het nog beschikbare budget ten behoeve van de implementatie kunnen de kosten 2021 nog worden opgevangen. Voor 2022 is dan aanvullend € 410.000 ten laste van de algemene reserve noodzakelijk. De doorkijk tot en met het jaar 2025 betreft een schatting. Dit is mede afhankelijk van de definitieve inwerkingtredingsdatum van de wet en de wijze waarop Urk de implementatie voortzet (programma of lijn).

Omgevingsplan en leges
De gemeente moet keuzes maken over de uitgangspunten, structuur en insteek van het nieuwe Omgevingsplan. Daarbij moet ook uitgewerkt worden in welke stappen en in welk tempo het nieuwe Omgevingsplan wordt opgesteld. Eén en ander in lijn met de kaders vanuit rijks- en provinciale regelgeving en vastgelegd in een met de raad afgestemd plan van aanpak. De gemeente heeft tot 2029 de tijd om het Omgevingsplan te maken. Het eventueel gaan heffen van leges voor de omgevingsvergunning is pas aan de orde, nadat de werkzaamheden voor het Omgevingsplan zijn verricht. Door de verschuiving in taken zal de gemeente minimaal 40% minder legesinkomsten verwerven.

Vergunningverlening, toezicht en handhaving
Op termijn zal een verschuiving van de werkzaamheden binnen en tussen de functies optreden (minder vergunningplichten, meer zorgplichten en algemene regels). Meer toetsingen achteraf zorgt voor een verschuiving van taken van vergunningverlening naar toezicht en handhaving. De verwachting is dat deze verschuiving vooralsnog niet leidt tot minder vergunningverleners.

Omgevingsprogramma’s
Beleidsuitvoering onder de Omgevingswet krijgt een belangrijke rol via de Omgevingsprogramma’s. Met die programma’s kan een gemeente, de in de Omgevingsvisie geformuleerde ambities en doelen, via maatregelen tot uitvoering brengen. Op dit moment werken we als gemeente op sectoraal niveau gedeeltelijk in de geest van de Omgevingswet. Zo maken we bijvoorbeeld een woonvisie, waarvan een groot onderdeel het woningbouwprogramma is. Zo’n woningbouwprogramma is vanaf de invoering van de wet een Omgevingsprogramma. Voor andere beleidsvelden zijn wellicht vergelijkbare situaties (GRP, GVVP). De gemeente moet nog in beeld brengen welke Omgevingsprogramma’s we op welk moment moeten actualiseren en derhalve ook op welk moment we welke budgetten benodigd hebben (P&C-cyclus).

Formatie-uitbreiding
De Omgevingswet vraagt verschillende expertise, bijvoorbeeld op het gebied van geur, geluid, bodem en grondeigendom. Het is mogelijk dat voor deze taken extra formatie benodigd is. Deze kosten zijn nog niet in beeld. Om mee te kunnen kijken met proefprojecten van andere gemeenten binnen het ambassadeursnetwerk of zelf proefprojecten als gemeente te
organiseren moet een trekker voor de Wkb worden aangesteld. VTH processen voor bouwwerken die onder gevolgklasse 1 vallen moeten worden ingericht en aangepast op de Wkb. Dat is niet mogelijk zonder daarmee te oefenen en afspraken te maken met de kwaliteitsborgers.

Digitalisering
Burgers en bedrijven moeten gemakkelijker online zaken kunnen doen met de overheid. Uitbreiding van het digitale dienstenpakket verhoogt de efficiency en vermindert de regeldruk. Daarbij staat bij de overheid één ding voorop: gegevens van burgers moeten goed beschermd zijn. In de praktijk betekent dit dat ICT kosten zullen toenemen. Voor de upgrade van de huidige VTH-software (Rx. Mission) is een garantie vanuit de leverancier ontvangen dat de gemeente Urk voor 1 juli 2022 in staat is om nieuwe aanvragen en meldingen te ontvangen en te verwerken. Een leverancier voor de software van het Omgevingsplan is in Q2 2021 geselecteerd. De aanschaf van software zal structurele lasten met zich meebrengen.